Framing Meaning
How Windows, Doorways, and Views in Suzhou Gardens Shape Vision and Imagination
ณัฐฐาพร สุรัวฒนะ
สวนซูโจว ถือเป็นตัวอย่างสำคัญของภูมิสถาปัตยกรรมจีนที่สะท้อนความสัมพันธ์ระหว่างธรรมชาติ มนุษย์ และการรับรู้ผ่าน “การจัดวางพื้นที่เพื่อการมอง” อย่างลึกซึ้ง ในมุมหนึ่ง สวนเหล่านี้คือผลงานศิลปะสามมิติ ที่ใช้พื้นที่จริงเป็นเครื่องมือในการแต่งประโยค แสดงอารมณ์ และเล่าเรื่อง โดยมีองค์ประกอบอย่าง “ช่องมอง” (framed views) เป็นแกนสำคัญ
สถาปัตยกรรมที่กำกับสายตา
ในสวนซูโจว ช่องมองไม่ได้มีไว้เพียงเพื่อให้มองเห็นวิวโดยรอบเท่านั้น แต่เป็นการ “จัดองค์ประกอบทางสายตา” อย่างมี
จุดประสงค์ สถาปัตยกรรมและภูมิสถาปนิกจีนจะวางตำแหน่งหน้าต่าง ประตู ช่องเปิด ศาลา และสะพานต่าง ๆ ไว้ในจุดที่คำนวณมาอย่างแม่นยำ เพื่อสร้างลำดับการมอง (visual sequence) ที่กระตุ้นการรับรู้และจินตนาการ
หน้าต่างจีนโบราณ
มักมีรูปทรงที่หลากหลาย เช่น วงกลม พัด หรือแปดเหลี่ยม ช่องเปิดเหล่านี้ทำหน้าที่คล้าย “ภาพกรอบ” ในงานวาดภาพ เมื่อมองผ่านหน้าต่างจะเห็นฉากธรรมชาติที่ถูกเลือกไว้แล้ว เช่น ก้อนหิน น้ำ หรือต้นไม้ ซึ่งถูกรวบรวมเข้าเป็นภาพเดียวอย่างมี
นัยยะการกรอบภาพเช่นนี้ทำให้ผู้ชมเกิดการ “หยุดมอง” (pause to perceive) และรู้สึกว่าตนเองกำลังเฝ้าดูบางสิ่งบางอย่างที่ควรค่าแก่การชื่นชม ในขณะเดียวกัน ประตู ก็มีบทบาทคล้ายกัน พวกมันไม่ได้เป็นเพียงทางผ่าน แต่ทำหน้าที่แบ่งพื้นที่ในลักษณะ “เปิดกึ่งปิด” (semi-opened threshold) สร้างความรู้สึกของการเปลี่ยนฉาก (scene transition) หรือการก้าวเข้าสู่พื้นที่ใหม่ที่มีจังหวะและอารมณ์ต่างออกไป
การจัดวางเฟรม: ลำดับการเข้าถึงพื้นที่
หนึ่งในแนวคิดที่เด่นในสวนจีนคือ การสร้างประสบการณ์แบบ “ภาพเคลื่อนไหวในจิตใจ” (moving scenery through stillness) นั่นคือแม้ผู้ชมจะยืนนิ่งอยู่ แต่สายตาที่เคลื่อนผ่านช่องมอง กลับทำให้เกิดความรู้สึกว่าภาพเปลี่ยนไปอย่างต่อเนื่อง สถาปัตยกรรมจึงทำหน้าที่ “เล่าเรื่องผ่านการจัดมุมมอง” คล้ายการตัดต่อฉากในภาพยนตร์ ช่องมองเหล่านี้ไม่เพียงแค่เปิดออกสู่ธรรมชาติ แต่ยังทำหน้าที่บรรยายความรู้สึก — บางมุมสร้างความสงบ บางมุมปลุกอารมณ์คิดถึง บางมุมกระตุ้นให้ตั้งคำถาม ตัวอย่างเช่น การมองเห็นแค่บางส่วนของศาลาที่อยู่ไกล ๆ ผ่านช่องทางเดินแคบ ๆ อาจทำให้ผู้ชมรู้สึกอยากเข้าไปสำรวจ ซึ่งเป็นเทคนิคของการออกแบบพื้นที่
การออกแบบสวนซูโจวสะท้อนให้เห็นถึงความเข้าใจอย่างลึกซึ้งในเรื่อง “การมองเห็น” และ “การรับรู้พื้นที่” ที่ไม่ได้ขึ้นอยู่กับแค่สิ่งปลูกสร้างหรือธรรมชาติที่ปรากฏให้เห็นเท่านั้น แต่ขึ้นอยู่กับว่า “จะมองอย่างไร” และ “จะให้ใครมองเห็นอะไร” ในเวลานั้นช่องมองในสวนซูโจวจึงไม่ได้ทำหน้าที่เป็นแค่ช่องเปิดธรรมดา แต่เป็นกลไกเชิงสถาปัตยกรรมที่ถูกออกแบบมาอย่างมี
ชั้นเชิง เพื่อควบคุมประสบการณ์การมองเห็นของผู้ใช้พื้นที่ ตั้งแต่การกำหนดทิศทางสายตา การจัดเฟรมภาพ ไปจนถึงการ
กระตุ้นอารมณ์ จินตนาการ และการตีความ โดยอาศัยองค์ประกอบต่าง ๆ เช่น หน้าต่าง ประตู ช่องเปิด และจุดชมวิว เฟรมเหล่านี้ทำให้สถาปัตยกรรมกลายเป็นเครื่องมือในการ ควบคุมจังหวะของการรับรู้ ผู้ชมจะค่อย ๆ สัมผัสพื้นที่ผ่านฉากต่าง ๆ
ที่เปลี่ยนไปในแต่ละจุด เหมือนการเดินผ่านเรื่องราวที่มีการเล่าแบบมีลำดับ
__________________________________________________________________________________
ส่วนหนึ่งของโครงการ Living Water ครั้งที่ 2 Architectural Interventions of the Canals City in Suzhou จัดขึ้นระหว่างวันที่ 26 พฤษภาคม 2568 ถึง 3 มิถุนายน 2568 ณ เมืองซูโจว สาธารณรัฐประชาชนจีน ความร่วมมือระหว่าง
คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ และ Xi’an Jiaotong-Liverpool University (XJTLU) ได้รับทุนจาก
คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ และ KUSCI สำหรับนักศึกษาที่เข้าร่วมโครงการ
